Günlük yaşamda Aleviler -8
GÜNLÜK YAŞAMDA ALEVİLER (8)
Tekirdağ'ın Alevi köyü, 'Evren paşa mecbur tutunca' cami yaptırmış
05/02/2006
DEMET BİLGE ERGÜN - İSMAİL SAYMAZ
Hasan Bayram, dört telli 'bozuk'u ile çağlar ötesinden bir 'nefes' taşırken, 'cemdeki canlar' 'Hüüü' diyorlar birlikte. Taliplerinin 'Muharrem Baba'sı Muharrem Tezol, yanaklarında 'L' biçimini alan favorileri ve sinekkaydı yüzü ile emekli öğretmeni andırıyor. Oysa, 1995 yılından beri Çeşmeli Köyü'ndeki Alevilerin 'babalığını' yapıyor.
Tekirdağ'da, Yeniçiftlik beldesinin bitiminden itibaren, orta yerinde traktörlerin birer oyuncak araba gibi gezindiği bereketli tarlaları görünüyor Çeşmeli'nin. Yamalı asfalt, beyaz minaresi ile göze çarpan köye girip Muharrem Tezol'un evinin önünden geçiyor.
İki Alevi köyünden biri
Köy camisinin minaresi, Tezol'un evinin alt katındaki, Hz. Ali'nin, Hacı Bektaşi Veli'nin, '12 imamların' ve Atatürk'ün fotoğrafları ile bezenmiş cemevi, Tekirdağ'a bağlı bu köydeki çelişkiye de işaret ediyor. Çeşmeli, nüfusu Alevilerden oluşan iki köyden biri. Çeşmeli'yi, Aşağı Mahallesi'nde Alevilerin bulunduğu Türközü Köyü, Alevilerin göç ederek toplandığı Yeniçiftlik beldesi ve nüfuslarının artık bir- iki haneye düştüğü Türkmenli Köyü çevreliyor. Çeşmeliler, 1927'de Bulgaristan'ın Varna kentinden göçerek gelmiş. Toprak sahipleri ayçiçeği ve buğday ekiyor, topraksızlar Yeniçiftlik, Çorlu ve Ereğli'deki yağ fabrikalarında çalışıyor. Zaten çok önce kimileri Almanya'ya göçmüş ya da İstanbul'a... Çeşmeli, merkezi Eskişehir'in Sarıgazi ilçesinde bulunan, 'Babailik' koluna bağlı 'Sücaettin Veli Ocağı'na mensup. Eski baba köylüyü 'başsız' bırakıp köyden göçünce Muharrem Baba'nın kapısı çalınmış: "İstediler ki, baba olayım. Biz de olduk, taliplere hizmete başladık. Her şey temokrasi ilen, seçim ilen oldu. O gün bu gün devam ederim."
Aynada reform yok
Muharrem Baba, göreve geldiği günün ertesinde 'dinde reform' başlatmış. İlk olarak, cem yapıldığı sırada cemevinin dışında durarak, çevreyi denetleyen 'dış gözcülüğe' son vermiş: "Eskiden korkarmış bizimkiler, gizlenirler, 'Aleviyim' diyemezmiş. Ne vakit kasabaya inseler 'Bunlar, Kızılbaş' deyip taşa tutulurlarmış. O sebeple dış gözcülük konmuş." 'Muharrem Baba Reformu' bununla sınırlı değil. Cenazelerin 1., 7. ve 40. günleri ile 6. ayı ve yıldönümünde kesilen beş ayrı kurbanı da üçe indirmiş: "Önce birinci gün kesilen kurbanı kaldırdım. Dedim ki, 'Kurban kesme telaşı ile cenazeyi defnedemiyoruz, gelin son verelim.' Sağ olsun, taliplerim de kabul etti. Biz böyle yapınca altıncı ay kurbanı da kendiliğinden kalktı. Demek ki, böyle bir niyet varmış. Fakat üçten de aşağısı olmaz." Çeşmelililer, hasat sonrası, Hz. Ali'nin doğum günü kabul edilen 21 Mart'a, yani Nevruz Bayramı'na değin perşembe ve pazar geceleri toplanarak, cem yaparlarmış. Bu gelenek de Muharrem Baba'nın kararı ile değiştirilmiş. Çeşmelililer, tüm köylünün katılabilmesi için cemleri cumartesi günü yapmaya karar vermiş. Ayrıca insan sağlığı açısından, 'muharrem orucu' sırasında 'sıvı' alınmasına izin çıkmış: "Biz 10 gün boyunca sıvı tüketmiyorduk. Böbrekler bozuluyor. Alevilik, insanı önemser. Bir de oruç sırasında 'yıkanmama' ve tıraş olmama' uygulamasını kaldırdık. Toplu karar ilen aldık bunu. Sanırsın, genel kurul!" Tezol'un 25 çift, üç dul ve 15 çocuktan oluşan talipleri, büyük matem orucu süresince aynaya bakmama geleneğini sürdürüyor ama, ayrıca 'baba nikâhını' da eksik etmiyor.
Cemde Rumeli türküsü
Muharrem Baba, cemevinde baş köşede otururken, çevresine halkalanmış canlar babanın 'desturunu' alıp 'muhabbete' başlıyor. Hasan Bayram, "Biz bunu ta Ortaasya'dan getirdik" dediği 'bozuk' adlı, dört telli, yedi perdeli sazını kucaklıyor. Bayram, cemdeki 12 dini hizmetten biri olan 'zakirliği' yıllardır sürdürüyor. Bayram, 'Hüüü' diye başladığı, o Rumeli nefesi ile tüm cem susuyor, başını usulca öne eğiyor, arada Hz. Ali'nin adı geçtikce eline kalbine, sonra dudağına götürüyor. Bayram, 'Şükür eyle ey sen fakir/Bugün nevruzu sultandır' dedikçe gözler yaşarıyor. Bayram, bozuğun şimdilik son üstadı. Gençler köyden ayrıldıkça ve bağlama da yayıldıkça bozuğun sesi kısılıyor. Bozuk sesi, ikindi ezanı ile karışıyor. Çeşmeli Camisi, 12 Eylül darbesinden sonra 1983 yılında inşa edilmiş ve 1987 yılında açılmış. Muharrem Baba, "Nereye gitsek, köyümüzün adını anamazdık. 'Çeşmeli' dediğimizde, 'Şu camisiz köy mü?' derlerdi. Sonra Evren paşa iktidara geldi, bize camiyi mecbur etti. Kendi paramızla yaptırdık bunu" diyor. Tezol, cami yapılınca, imam atanana değin cuma, bayram ve cenaze namazlarında da imamlık yapmış. Bu arada, köy imamının ikindi namazı çağrısına bir kişi uyuyor. Alevi köyüne inşa edilen caminin bayram ve cenaze namazları dışında cemaat yok. Bayram, "Bazen cemaat olmuyor, imam da namazı evde kılıyor" diyor.
Birlikte yağmur duası
Alevilerle Sünnilerin kahvehanede sağladığı konsensüs, her yıl mayıs ayında, su kıtlığı çekildiğinde, 'Sabırlık Baba Yatırı'nda 'yağmur duasına' çıkılırken kuruluyor. Sabırlı Baba Yatırı, yalnızca Alevi kökenli Çeşmelililer için değil, Alevi ve Sünnilerin karışık halde bulunduğu Türközü ve Türkmenli ile sadece Sünnilerin yaşadığı Yeniçiftlik beldesi ve Ereğlililer için de kutsal kabul ediliyor. Her yıl yatırın bulunduğu meydanda toplanılıyor, adaklar adanıp dilekler dileniyor, kurbanlar kesiliyor, duaya gidiliyor.
Kahveci Yeniçiftlik'ten
İkindi ezanı ile birlikte cem dağılıyor ve cemaat, caminin hemen yanındaki kahvehanede toplanıyor. Burası, köyün iki kahvehanesinden biri. Köy meydanında, cami ile girdiği cemaat yarışını yalnızca bayram sabahlarında kaybediyor. İki Atatürk posterinin asılı olduğu kahvehane, pek uğramasalar da bakan ve milletvekili ziyaretlerinde, vali ve kaymakamın yolu düştüğünde, aşı kampanyaları yapıldığında, ürünlerle ilgili toplantılar düzenlendiğinde 'hükümet konağına' dönüşüyor. Kahvehanenin bir kenarında berber koltuğu, ayna ve tıraş takımları var. Berber köye haftada bir uğruyor, sıraya giren köylüleri tıraş ediyormuş. Tüm köylü 22.30'a dek burada vakit geçiriyor. İmam da namaz bitimlerinde kahvehaneye uğruyor. Kahveci Mustafa Kenar, aslında Yeniçiftlikli. Sünni kökenli Kenar, altı aydır kahvehaneyi işletiyor. Kenar, "Ben Çeşmelileri 40 yıldır tanırım" diyor ve devam ediyor: "Ne bir kötülüklerini gördüm, ne de dışlandım. İbadetlerini, inançlarını ben bilemem ama insanlıkları konusunda kefilim." Köy imamı, 'memur' olduğu için konuşmuyor. Sohbet içerisinde, "Ben de yanlış tanımıştım, bizim Samsun'da yanlış öğrendik. Şimdi görüşlerim değişti" diyor.
KAYNAK: Radikal