Alevilikte, Pir vekili ve Babağanlık konumu…

Dede lakabının tarihçesi, Osmalı Imparatorluğu dönemine dayanmaktadır.
Osmanlı Imparatorluğu döneminde, Şeyhülislam dini konularda en yüksek yetkiye sahip devlet görevlisiymiş.

Sünni inancına mensup olan Osmanlı, Alevi inancına karşı acımasızca bir yok etme, sindirme ve asimilasyon mücadelesini vermiştir. Osmanlı, bu amellerine kavuşması için Alevi toplumun inanç önderleri Evlad-ı Resul olan Seyyidleri yok etmekle mümkün olacağı kanaatine varmıştır.  

Dolayısıyla Osmanlının bu arzusunu yerine getirilmesi için zamanın din sorumlusu olan Şeyhülislam, Alevi inanç önderleri Seyyidler hakkında bir Fetva çıkarmıştır. Bu fetva da, “Seyyidlerin görüldüğü yerde sorgu sualsiz orcıkta öldürülmelidir“ hükmü verilmiştir. Bu hüküm doğrultusunda deyim yerindeyse insanlar, Seyyidleri avlamaya koyulmuşlardır.   

Pirin, belli neden ve sebeplerden ötürü taliplerine gidip irşad edemediğinden dolayı o alanlarda taliplerin hizmetini göreçek, olan biteni takip edeçek ve pirin geldiği zaman, pire taliplerin arzu hallerini doğru bir şekilde aktaran, bilgi veren kişiye Pirin vekili denir.

Pir vekili talipler tarafından kabul gören, sayğınlığı yerinde olan, hal ve hatırı bilinen kişidir. Hakk terazisini doğru tutmuyorsa, adeletli davranmıyorsa, o zaman Pir taliplerin şikayeti üzerine vekilini görevden alabilir.

Görevden alınan Pir vekiline, Rızalık lokması verilmez ve vekilliği orda son bulur. Daha önemlisi Pir vekili, Hakk’a yürüdüğü zaman Vekilin görevide orda tamamlanmış ve artık hiç bir hükmü yoktur. Dolayısıyla ailesinden herhangi birinin bu görevi devam ettirmesi veya sürdürmesi mümkün değildir. Çünkü bu hizmet, sadece o kişiye verilmiştir.

Babağanlık konumu…
Bektaşilikte, Tekke veya Dergahta yaptıkları hizmet karşılığı kendilerine verilen icazet yani belge karşılığı hizmet yapmakla görevlendirilmiş kişilere, dedebaba veya babağan denir. 

Alevilikte ise, esas olan soydur. Evlad-ı Resul yani Hz.Muhammed Mustafa soyundan olması zorunluluğu vardır.  

Bu konuda Imam Cafer-i Sadık Buyruğu; "Pirlik, Muhammed-Ali’den kalmıştır. Bu nedenle Evlad-ı Resul’den başkasına pirlik etmek ve talib olmak caiz değildir” buyurmaktadır. Dolayısıyla Pir Hünkar da, kendi ceddinin yolunu sürmüştür.  

Pir Hünkar, yolun ilim irfanıyla donatılmış yol evlatlarını yetiştirmiş ve halk arasına salmıştır. Böylece Aleviliğin ilim irfanını, halka ulaştırmayı amaçlamıştır.  

Pir Hünkar döneminde tarihin dayattığı zorluklar karşısında metropollerde, şehirlerde, vs. yaşayan Alevilerle kırsal alanda yaşayan Aleviler arasındaki ilişkiler kopmuştur. Ve Kırsal alandaki Aleviler, geleneksel Aleviliği yaşamaya devam ederken Metropol-Şehirlerdeki Aleviler her ne kadar geleneksel Aleviliği yaşamaya devam ettirmeye gayret etmişlerse de kendilerini şehirlerin konuma göre yapılandırmışlardır. Böylece zaman sürecinde, kırsal Alevilik ile şehirsel Alevilik algısı oluşturulmuştur. 

Pir Hünkar’ın Hakk’a yürümesiyle ve daha sonra yerine getirilen Balım Sultan Bektaşiliğin mevcut yapısına pratik ve teorik olarak yeni kurallar getirerek, ekliyerek yeni bir boyut kazandırmış ve böylece Bektaşiliğin mıhenk taşı olmuştur. 

Dolayısıyla Bektaşiliğin bugünkü kurumlaşmış şekli olan On iki halife/Post veya dedebaba geleneği-kuralı Pir Hünkar tarafından konulmamıştır. Kendisinden daha sonra Devlet tarafından kurulmuş ve Balım Sultan tarafından kurumlaştırılmıştır.  

Şöyleki...
Balım Sultan, Bektaşiliğe ait kuralları toparlayıp, derlemiş, belli bir düzene sokmuştur ve sözel olan Bektaşi ilmihalini yazılı hale dönüştürerek Bektaşiliği yapısal olarak, kurallar çerçevesinde oluşmuş bir kurum haline getirmiştir.
Aşk ile, ikrarını bilene ve yolunu sürenlerin demine Huu...